Jeśli fachowiec mówi, że coś trzeba wymierzyć w pionie i w poziomie, ma na myśli pomiary wykonywane przy pomocy urządzeń zwanych odpowiednio pionami i poziomnicami. Pion to zawieszony na sznurze stożkowy ciężarek, który dzięki działaniu przyciągania ziemskiego wskazuje geometryczny środek naszej planety. Dany element jest ustawiony pionowo, gdy sznur układa się równolegle do jego krawędzi lub osi symetrii. Pionów używa się głównie do sprawdzania ustawienia elementów wysokich.
Obciążony sznurek zawsze wyznacza kierunek pionowy, niezależnie od kształtu ciężarka. Według linii pionu określa się kąty nachylenia mierzone w stopniach.
Poziomnice, wykonane z drewna lub lekkiego metalu, także mogą być wykorzystywane do ustalania kierunków pionowych, przede wszystkim jednak, tak jak to sugeruje ich nazwa, służą do wyznaczania poziomu. Zasadniczą częścią poziomnicy jest tzw. libelka, czyli lekko wygięta szklana rurka wypełniona cieczą. Zamknięty w niej pęcherzyk powietrza zawsze ustawia się w najwyższym miejscu rurki. Jeśli miejsce to wypada akurat pomiędzy dwiema kreskami na szkle, poziomnica jest ustawiona dokładnie poziomo lub pionowo.
Standardowe poziomnicę mają po dwie libelki wbudowane na stałe (jedna do ustalania pionu, druga do poziomu), natomiast poziomnicę kątowe mają też trzecią libelkę, regulowaną według podziałki wy skalowanej w stopniach.
Poziomnicę elektroniczne są komfortowe w użyciu dzięki wyraźnej sygnalizacji optycznej i akustycznej oraz cyfrowym wskaźnikom nachylenia, które podają wyniki w stopniach lub procentach. Poziomnicę laserowe mogą wyznaczać linie poziome o znacznych długościach.
Jeśli bąbelek powietrza zatrzymał się pomiędzy zaznaczonymi na libelce kreskami, poziomnica ustawiona jest dokładnie poziomo. Zabarwiona fluoryzującym środkiem ciecz ułatwia odczyt.
Laserowa poziomnica, regulowana przy pomocy śrub nastawnych, służy do pomiarów na odcinkach do 10 m długości. Pozwala sprawdzać długie linie poziome lub wyznaczać spadki w procentach.
Dzięki poziomnicy wężowej, wyposażonej na końcach w dwie przezroczyste rurki ze skalą, można porównywać wysokości usytuowania znacznie oddalonych punktów.
Mocno napięte sznury lub druty (na przykład w trakcie budowy ogrodzeń) trudno wypoziomować zwykłą poziomnicą. Przyrząd pokazany na tej ilustracji można zawiesić na poziomowanym elemencie.
Każda poziomnica nazywana dźwiękową jest wyposażona w tradycyjną libelkę, a oprócz tego w diody nadające określone sygnały akustyczne wówczas, gdy jej ustawienie jest dokładnie poziome.
Znacznik przymocowany do poziomnicy umożliwia jednoczesne sprawdzanie i zaznaczanie poziomów na obrabianym elemencie, np. przy wyznaczaniu otworów do mocowania szyn regałów.
Z dokładnością do jednego stopnia lub jednego procenta można wyznaczać spadki przy pomocy cyfrowego pochyłomierza. Do tego celu nadaje się także poziomnica z obrotową libelką.
Do słupów i ścian.
To specjalistyczne narzędzie składa się z dwu tradycyjnych poziomnic połączonych ze sobą pod kątem prostym. Po przyłożeniu wewnętrznego kąta przyrządu do zewnętrznej krawędzi ścianki lub słupa ogrodzeniowego, można jednocześnie sprawdzać ustawienie w obu płaszczyznach. Rozwiązanie to oszczędza czas tracony na przemienne korygowanie pionów przy tradycyjnej metodzie. Po zdjęciu plastikowego łącznika, obie poziomnicę mogą być normalnie wykorzystywane oddzielnie.